جراحی فک و صورت یک روش تخصصی جراحی است که منجر به درمان ناهنجاریهای استخوان فک بالا یا پایین و رفع ناهمراستایی بین دو فک میشود. این جراحی به بهبود وضعیت تنفس و زیبایی فرد منجر خواهد شد.
این روش جراحی با نیمه پایینی صورت ارتباط دارد. «Maxillo» یک کلمهی لاتین به معنای «استخوان فک» است. بنابراین، اصطلاح «Maxillofacial (فک و صورت)» به استخوان فک و صورت گفته میشود و جراحی فک و صورت یک رشتهی پزشکی با تخصص درمان بیماریهای این ناحیه از طریق اقدامات جراحی است.
اگر در دندانها، فک، یا استخوانها و بافتهای صورتتان مشکلی دارید که باعث درد میشود و مانع از انجام فعالیتهای طبیعی مانند تنفس میشود، ممکن است لازم باشد برای اصلاح ناهنجاری، تسکین درد و بازگشت به زندگی عادی نسبت به جراحی فک خود اقدام نمایید.
جراح فک و صورت کیست؟
جراحان فک و صورت که بعضا جراحان دهان و فک و صورت نیز نامیده میشوند، متخصصانی هستند که آموزش دیدهاند تا انواع مختلفی از شرایط و آسیبهایی را که بر روی سر، گردن، دهان، فک و صورت تأثیر میگذارند کنترل کنند. این جراح یک متخصص دندانپزشکی با دانش پزشکی پیشرفته در مورد شرایطی است که نه تنها بر روی دندانها و فکها بلکه بر استخوانها و بافتهای نرم صورت نیز تاثیر میگذارد و همچنین دارای آموزشهای لازم برای درمان این شرایط با جراحی و انجام بیهوشی مناسب است.
از آنجایی که دهان حاوی دندان است، از نزدیک با فکها در ارتباط است و از اجزای تشکیل دهندهی صورت است، اصطلاح جراح فک و صورت غالباً برای این متخصصان به کار میرود.
جراح فک و صورت چه کاری انجام میدهد؟
این گروه از جراحان برای درمان تعدادی از مشکلات مربوط به ناحیهی صورت و گردن واجد شرایط هستند، از جمله:
- درمان نامرتبی فک ها.
- جراحی دندان عقل نهفتهای که دسترسی به آن به راحتی امکان پذیر نیست.
- جراحی ترمیمی دهانی.
- سرطانهای سر و گردن.
- ایمپلنتهای دندانی.
به طور کلی جراحان فک و صورت جراحیهایی را برای اصلاح مشکلات یا ایجاد تغییرات زیبایی انجام میدهند. این جراحیها به طور کلی روشهایی سرپایی هستند. آنها همچنین دورهی ریکاوریِ بعد از جراحی را به شما ارائه میدهند و ممکن است قرار ملاقاتهای بعدی را برای شما تعیین کنند.
تحصیلات و آموزش متخصص جراح فک و صورت
جراحان فک و صورت، دکترای پزشکی دارند که به طور تخصصی در زمینهی جراحی فک و صورت آموزش دیدهاند. به دلیل تمرکز بر روی ناحیهی دهان، به طور معمول جراحان فک و صورت پس از دریافت مدرک کارشناسی ابتدا چهار سال در دانشکده دندانپزشکی مشغول به تحصیل میشوند.
جراحان فک و صورت پس از فارغ التحصیلی از دانشکده دندانپزشکی، تحصیلات زیر را تکمیل میکنند:
- یک دوره رزیدنتی چهار تا شش ساله که در آن دندانپزشک به طور تخصصی جراحی را مطالعه میکند. دورهی شش ساله شامل دو سال اضافی برای دریافت مدرک پزشکی علاوه بر مدرک دندانپزشکی است.
- آزمون برای دریافت گواهی شورای جراحی دهان و فک و صورت.
- اگر جراح بخواهد تخصص بگیرد، میتواند یک دوره فلوشیپ دو ساله و آزمون در زمینهی جراحی زیبایی صورت، سرطان سر و گردن، جراحی جمجمه و صورت و اطفال یا ترومای جمجمه-فک و صورت را انجام دهد.
انواع جراحی های فک و صورت
فرایندهای جراحی فک و صورت شامل تعداد زیادی جراحی متفاوت در ناحیه نیمه پایینی صورت است. از کشیدن دندان گرفته تا جراحی پیوند استخوان و ترمیم شکاف لب و کام.
یک جراح فک و صورت متخصص، بهترین راهکار برای درمان مشکل شما را با استفاده از قدرت تشخیصی خود و بررسی فتوگرافیهای تهیه شده از فک و صورت به شما ارائه خواهد داد و نسبت به تدوین برنامه درمانی اقدام خواهد کرد.
در ادامه، تعدادی از انواع جراحی های فک و صورت را به شما معرفی خواهیم کرد و اطلاعاتی را در خصوص دلیل انجام آن جراحی، نحوه انجام آن و سایر جزئیات به شما ارائه خواهیم داد.
استخراج (کشیدن) دندان
کشیدن دندان شاید یکی از متداولترین دلایل مراجعه به جراح فک باشد. اما دلیل این موضوع چیست؟ چرا دندانپزشک عمومی یا متخصص ترمیم ریشه دندان این فرایند را برای ما انجام نمیدهد؟
در برخی مواقع، استخراج دندان به دلیل مشکلات چندگانهای مثل دندانهای نهفته، دندانهای شکسته یا دندانهای عقل دور از دسترس پیچیدگی بیشتری دارد.
علاوه بر این، فرایند کشیدن دندان ممکن است به جراحی ترمیمی مانند پر کردن فضای خالی با ایمپلنت یا پل (بریج) نیز نیاز داشته باشد. در چنین شرایطی، جراح فک گزینهی مناسبتری نسبت به دندانپزشک است.
در نهایت، در بعضی موارد، استخراج دندان ممکن است به دلیل وجود مشکلات جمجمه و استخوانهای فک نیازمند مراجعه به جراح فک باشد. این مشکلات ممکن است شامل تودههای بدخیم، عفونتهای استخوانی، ترمیم استخوان یا بیماریها و مشکلات دیگری باشد که نیازمند تخصص و تجربه جراح فک هستند.
در صورت وجود هر یک از مشکلاتی که در بالا به آنها اشاره کردیم، جراح فک با تخصص خود در این زمینه میتواند با دقت بیشتری کشیدن و استخراج دندان را انجام دهد.
ایمپلنتهای دندانی
جراحان فک و صورت یکی از کاندیداهای انجام جراحی و عمل ایمپلنت دندان هستند. البته این فرایند در بیشتر مواقع توسط دندانپزشک متخصص ایمپلنت دندان صورت میگیرد. اما در شرایطی خاص که نیاز به استخراج دندان اصلی از دهان و جایگزین کردن دندان مصنوعی باشد، جراح فک و صورت نیز میتواند ایمپلنت را در فک شما کار بگذارد.
جراحی بازسازی یا ترمیمی فک
یکی از فرایندهای جراحی قابل انجام توسط جراحان فک و صورت، بازسازی و ترمیم فک است. در شرایطی که فک بالا یا پایین شما دچار آسیب شده باشد و نیاز به ترمیم داشته باشد، جراح فک میتواند نسبت به تراشیدن استخوان، تنظیم مفصل فک و حتی بازسازی حفرههای خراب اقدام کند.
شکاف لب یا کام
برخی از نقایص مادرزادی میتواند منجر به شکاف لب و کام شود. این شرایط میتواند هم اثرات زیبایی و هم سلامتی برای فرد در طول زندگی داشته باشد. جراحان فک و صورت میتوانند از طریق جراحی به ترمیم این نوع نقص مادرزادی کمک کنند.
پیوند استخوان دندان
یکی از تخصصی ترین فرایندهای دندانپزشکیِ قابل انجام توسط جراح فک و صورت، انجام جراحی پیوند استخوان دندان است. پیوند استخوان دندان معمولا در شرایطی انجام میشود که فرد یک یا چند دندان اصلی خود را از دست داده و یا به بیماری لثه مبتلا شده باشد.
هر دوی این شرایط میتوانند باعث از دست رفتن استخوان در فک شوند. جراح فک در این روش از استخوان مفصل ران، درشت نی یا پشت فک خود فرد برای این کار استفاده میکند.
جراحی پریودونتال (لثه)
درمانهای جراحی پریودنتال (جراحی لثه) در چند شرایط متفاوت صورت میگیرند. برای مثال، ممکن است پیش از نصب ایمپلنت یا روکش دندان به جراحی لثه نیاز پیدا کنید.
در چنین مواقعی، اگر متخصص جراحی لثه در دسترس نباشد، جراح متخصص فک، گزینه دوم و مناسب ترین گزینه پس از پریودنتیست است.
دلایل مراجعه به جراح فک و صورت
دندانپزشک ممکن است در شرایطی خاص، شما را به جراح فک و صورت ارجاع دهد. یا ممکن است برای درمان یکی از مشکلات ناحیه پایینی صورت خود، تصمیم به مراجعه به این متخصص را گرفته باشید.
اما سوال اینجاست که دلایل مراجعه به متخصص یا جراح فک و صورت چیست؟
مشکلات اسکلتی
بیشتر جراحان فک و صورت قادر به رفع مشکلات اسکلتی (مانند فکهای نامرتب) هستند. اگر دچار درد مزمن مفصل گیجگاهی زیروارهای، معروف به TMJ هستید، دندانپزشک ممکن است شما را به یک جراح فک و صورت معرفی کند.
سرطان صورت، دهان یا گردن
سرطانهای صورت، گردن و فک اغلب توسط متخصصان فک و صورت مورد بررسی و جراحی قرار میگیرند. این متخصصان آموزش برداشتِ تومور بدون آسیب رساندن به اعصاب ظریفی که در سر و گردن شما وجود دارند را دیدهاند.
جراحی ترمیمی
در شرایطی که دچار آسیب و جراحت پس از سانحه در ناحیه پایینی صورت و فک خود شدید، میتوانید از کمک یک متخصص و یا جراح فک و صورت بهرهمند شوید.
برخی از این جراحان در زمینهی جراحی ترمیمی برای ترمیم شکستگی فک، استخوان گونه و دندان تخصص دارند. این جراحان حتی میتوانند ایمپلنتهای دندانی را جایگزین دندانهای کاملا از بین رفته کنند.
جراحی زیبایی
سرانجام، جراحان فک و صورت نیز میتوانند مشکلات زیبایی را درمان کنند. اگر شما علاقهمند به ایمپلنت دندان یا تغییر مشخصات صورت خود هستید، ممکن است در نهایت از این پزشکان کمک بگیرید تا به اهداف ظاهری خود برسید.
چه زمانی به جراحی دهان و دندان نیاز دارید؟
موارد زیر درمانهایی هستند که جراح دهان و دندان میتواند انجام دهد:
اتصالات دندان مصنوعی
تاجهای دندان
کانالهای ریشه
کشیدن دندان عقل خراب
علاوه بر این، جراحان دهان و دندان میتوانند مشکلات مفصل گیجگاهیزیروارهای (جایی که فک پایین شما به جمجمه متصل میشود) و همچنین عفونتهای دهانی همراه با تورم و درد را درمان کنند.
متأسفانه، اصطلاح «جراح دهان و دندان» گاهی اوقات به طرز نادرستی برای جراحان فک و صورت استفاده میشود. مطمئن باشید که تفاوت این دو را درک کردهاید و قبل از شروع درمان اطمینان حاصل کنید که پزشک مورد نظر میتواند خدمات مورد نیاز شما را ارائه دهد.
چه زمانی به جراحی فک و صورت نیاز دارید؟
اگر مشکلی فراتر از دهان و دندان دارید، ممکن است به یک عمل فک و صورت نیاز داشته باشید. مثلا اگر به ناهنجاری حفره بینی مبتلا هستید، یک جراح فک و صورت ممکن است بتواند جراحی را برای اصلاح آن انجام دهد.
در ادامه به چند مثال از شرایطی که جراحی فک (ممکن است) در آنها لازم و کارساز باشد، آورده شده است:
نیاز به اتصال پروتز دندان و دندان مصنوعی به فک
درمان تاج دندان
مال اکلوژن شدید
کوچک بودن چانه
مشکلات مربوط به جویدن
ترمیم یا کشیدن دندان عقل خراب
عدم تقارن صورت یا بایت
مشکلات ژنتیکی نامطلوب رشد استخوانی
ناهنجاری نیش (دیس گناتی)
درد مزمن صورت
شکاف لب و / یا کام
ایمپلنتهای دندانیِ فیوز شده با استخوان
مزایای جراحی اصلاحی فک چیست؟
پس از انجام جراحی فک و صورت، انجام فرایندهایی که تا پیش از این برای شما دشوار بود، تسهیل خواهد شد. به عبارتی دیگر، از جمله مزایای جراحی فک، رفع مشکلاتی است که تا پیش از این برای شما آزاردهنده بود.
مشکلاتی اعم از ناراحتی و اذیت شدن در هنگام جویدن غذا، عدم امکان تنفس صحیح، مشکل در تلفظ صحیح حروف و ادای کلمات، احساس درد و ناراحتی در ناحیه فک و… در ادامه، توضیح بیشتری در خصوص نحوه برطرف شدن این مشکلات با کمک جراحی فک ارائه خواهیم داد.
رفع مشکل جویدن غذا
درصد زیادی از افراد مبتلا به ناهنجاریهای فکی، با مشکلاتی از جمله ناتوانی (و یا اذیت بودن) در هنگام گاز زدن و یا جویدن غذاها مواجه هستند. در نتیجهی این مشکل، احتمال ابتلا به مشکلات ناحیه گوارش در این افراد بیشتر از سایرین است.
با اصلاح ناهنجاریهای فکی و انجام جراحی فک و صورت، بیمارانی که تحت این جراحی قرار گرفتهاند میتوانند از شر مشکلات خود در جویدن و گاز زدن خوراکیها راحت شوند و بدون ترس از بروز عوارض گوارشی غذاهای متنوعتری میل کنند.
سهولت هضم
روند هضم از دهان آغاز میشود. یعنی جایی که غذا برش داده و خرد میشود تا پس از بلعیدن بتواند به درستی هضم شود. نیش ضعیفی که به خوبی غذا در دهان را پردازش نمیکند ممکن است منجر به مشکلات هضم شود.
هر درمانی که منجر به بهبود در عملکرد جویدن شود (از عصب کشی و ترمیم دندان گرفته تا جراحی فک)، در نهایت منجر به تسهیل در فرایند هضم غذا نیز خواهد شد.
بهبود درد مفصل فک | درمان درد مفاصل فک
افرادی که دارای مشکلات خاصی در فک و گزش هستند (به ویژه فک پایین تحتانی) ممکن است در فک یا مفاصل فک خود احساس ناراحتی کنند. این درد معمولا به دلیل این است که آنها عادت کردهاند فک خود را به جلو بیرون بزنند تا نیش بهتری ایجاد کنند یا ظاهر چانه ضعیف را پنهان کنند.
در نتیجه، بیماران ممکن است در عضلات فک و مفاصل دچار تنش شوند که این رفتار منجر به ناراحتی فک و سر درد خواهد شد. اگرچه تضمین رفع این مشکل امکان پذیر نیست؛ اما اصلاح مشکلات فکی اغلب باعث کاهش یا از بین رفتن درد مفصل فک و فک میشود.
رفع مشکل سایش دندان
یکی از عوارض ناشی از ناهنجاریهای ناحیه فک و دندانها، سایش دندان است. دندانهایی که به درستی رو به روی هم قرار نمیگیرند منجر به ساییدگی بیش از حد دندان میشوند.
این مسئله نگران کننده مشکلاتی مانند Open bite قدامی را به وجود میآورد. جایی که فقط دندانهای پشتی با آن در تماس هستند. اصلاح مال اکلوژن دندان کمک میکند تا دندانها در برابر سایش بیش از حد محافظت شوند.
بهبود وضعیت تنفس دهانی
برخی مشکلات فکی که منجر به مشکل در هم آمیختن لبها میشود، باعث تنفس دهانی میشوند. در حالی که مشکل فک ممکن است دلیل تنفس دهانی نباشد (تئوریها ادعا میکنند که تنفس دهانی ناشی از انسداد مزمن بینی علت اصلی مشکل فک است)، اما این امر اغلب خشکی دهان و التهاب بافتهای لثه است. جراحی اصلاحی فک که باعث میشود لبها بدون فشار وارد شوند، به کاهش التهاب ناشی از خشکی مزمن دهان کمک میکند.
عمل جراحی فک چگونه انجام میشود؟
فرایند جراحی فک باید در یک بیمارستان و یا کلینیک تخصصی و مجهز دندانپزشکی مانند کلینیک دندانپزشکی دکتر بنیانیان انجام شود. چرا که برای انجام این جراحی به فرایند بیهوشی و حضور متخصصان بیهوشی در زمان عمل نیاز است.
در ابتدای شروع جراحی، متخصص پس از کنار زدن بافتهای داخل دهان و ایجاد راه دسترسی به فک، نسبت به جا به جایی استخوانهای فک و قرار دادن آنها در جای مناسب خود اقدام میکند.
راهکار ثابت نگه داشتن این استخوانها در جای صحیح خود نیز استفاده از ابزارهایی مانند پلاک استخوانی، پیچ، سیم و حلقههای کشی است. این قطعات به مرور زمان به بخشی از استخوان فک تبدیل خواهند شد. لذا نیازی به خارج کردن آنها از فک نیست.
عمل جراحی فک چقدر طول میکشد؟
عمل جراحی فک به طور معمول بین ۱ تا ۳ ساعت به طول میانجامد. البته مدت زمان جراحی فک به شدت ناهنجاریهای فکی و مهارت جراح فک در انجام این فرایند نیز بستگی دارد.
آیا جراحی ظاهر من را تغییر میدهد؟ | تغییرات چهره پس از جراحی فک
بله! از قضا بسیاری از افراد، به دلیل همین تغییرات چهره پس از جراحی فک تصمیم به انجام این جراحی میگیرند! چرا که این جراحی، علاوه بر ایجاد تغییر در استخوانها و بهبود عملکرد تنفس، جویدن و حرف زدن، منجر به تغییر ظاهری چشمگیری در فرد نیز خواهد شد.
آیا جراحی اصلاحی فک عوارض دارد؟
جراحی فک نیز مانند هر نوع جراحی دیگری، با خطرات و عواض بعد از عمل همراه است. اگر چه رعایت نکات ارائه شده توسط پزشک متخصص، به کاهش این عوارض کمک خواهد کرد، اما برخی از این مشکلات، اجتناب ناپذیر هستند.
تعدادی از این عوارض شامل موارد زیر هستند:
خونریزی نواحی داخلی دهان
ورم
عفونت احتمالی
بی حس شدن قسمت بالای دندانها، چانه و لب
احساس بی حالی (که به دلیل عوارض ناشی از بیهوشی است)
نیاز به جراحیهای بعدی جهت بهبود و تنظیم کردن بهتر.
مشکل در جویدن غذا در روزهای ابتدایی و پس از جراحی.
باقی ماندن جای زخم، در شرایطی که جراح از روی صورت اقدام به برش فک کرده باشد.
در برخی مواقع، ممکن است عارضهی پس از جراحی جدی تر باشد. یعنی، به ساختارهای داخلی دهان (شامل لب، دندان، لثه و استخوانها) آسیب وارد شده باشد. در چنین مواقعی، احتمال نیاز به جراحی مجدد بیشتر خواهد شد.
از سویی دیگر، خطرات بیهوشی عمومی نیز در سمت دیگر این جراحی قرار میگیرد و از آن جایی که بیهوشی در این جراحی ضروری و اجتناب ناپذیر است، نگرانی در خصوص آن کاملا طبیعی است.